Nakon „velikog zatamnjenja“, najbliža umiruća zvijezda Zemlji, crveni superdiv u sazvežđu Oriona, pulsira dvostruko brže nego obično i sve ranije osvjetljava večernje nebo južne hemisfere. Jedna od najsjajnijih zvijezda na nebu pruža naučnicima jedinstven uvid u to kako zvijezde umiru.

Foto: YouTube screnshot/European Southern Observatory (ESO)

Za Betelgez, najbližeg crvenog diva Zemlji, astronomi su dugo vjerovali da periodi jačeg i slabijeg sjaja traju u ciklusima od 400 dana. Ali od kraja 2019. do početka 2020. godine, ova umiruća zvijezda je doživjela ono što su astrofizičari nazvali „veliko zatamnjenje“, pošto je oblak prašine zaklonio naš pogled na zvijezdu.

Sada svijetli na 150 odsto svoje normalne osvjetljenosti i prelazi iz svjetlije u zatamnjenu fazu u intervalima od 200 dana – dvostruko brže nego inače – prema astrofizičarki Andrei Dupri iz Harvard-Smitsonijan centra za astrofiziku. Trenutno je sedma najsjajnija zvijezda na noćnom nebu – tri mjesta više od uobičajene desete pozicije.

Na nebu južne hemisfere može se uočiti kako jarko svijetli u ranim večernjim satima, na ivici sazvježđa Orion. Kako dani budu sve kraći na severnoj hemisferi, to će biti vidljivo i tamo.

Očekuje se da će Betelgez eksplodirati u nekom trenutku u narednih 10.000 do 100.000 godina.

„Jedna od najsjajnijih stvari u vezi Betelgeza je to što gledamo završnu fazu evolucije velikih zvijezda kako se odigravaju skoro u realnom vremenu za nas, što nikada ranije nismo mogli da proučimo ovako detaljno“, kaže dr Sara Veb, astrofizičar sa Tehnološkog univerziteta Svinburn u Australiji.

Posmatranje njegovog ponašanja daje važan uvid u ponašanje crvenih džinova pre eksplozije supernove. Kada na kraju eksplodira, mogao bi – tokom nedjelje – postati toliko sjajan da će biti vidljiv tokom dana, a bacati sjenke noću.

Postoje zapisi iz drevnog Egipta o onome što izgleda kao zvijezda koja eksplodira kao supernova. Egipćani su opisali pojavu „drugog sunca“ na nebu, kaže astrofizičarka.

Veliko zatamnjenje je uzrokovano time što je zvijezda „ispljunula“ grudvu gasa i prašine, poput žvake: ili ono što naučnici zovu „izbacivanje mase na površinu“ izazvano „anomalno vrućim konvektivnim oblakom“.

Ta gruda je bila nekoliko puta veća od mase Zemljinog mjeseca, naglašava Vebova.

„Ako bismo ostali bez jedne ruke, to bi promijenilo način na koji se sile kreću u našem tijelu. Slična stvar se desila sa sirotim Betelgezom“, kaže Sara Veb.

„Dakle, odgurnuo je svu ovu masu i sada se njegovo jezgro i njegova stabilnost još uvek pokušavaju da oporave.“

U radu koji je Dupri napisala zajedno sa drugim naučnicima sa Harvarda i Univerziteta Kalifornije u Berkliju, zaključuje se da će proći pet do 10 godina prije nego što se Betelgez vrati svojim normalnim ciklusima od 400 dana.

„Od zatamnjenja, Betelgezove svjetlosne i radijalne krive brzine su se značajno razlikovale od pređašnjih“, pišu autori.